Historia szkolnictwa i Zespołu Szkół w Piaskach
Opracowano na podstawie monografii Szkolnictwo ponadpodstawowe w Piaskach w XX wieku autorstwa pani Kingi Polesińskej
Oświata w Piaskach XV – XIX wiek
Tradycje oświatowe Piask swoimi korzeniami sięgają XV w. Już w 1452 r. istniała szkółka parafialna przy kościele w Piaskach. W okresie reformacji, w 1620 roku właściciel Piask, podkomorzy lubelski Stanisław Orzechowski, ofiarował plac z domem na szkołę przy zborze ariańskim. Do szkoły uczęszczali synowie pobliskiej szlachty.
W 1773 r. Komisja Edukacji Narodowej powołała w Piaskach szkołę elementarną przy kościele parafialnym. Po upadku szkolnictwa w okresie zaborów i zrywów powstańczych - 17 listopada 1835 roku powtórnie zorganizowano szkołę elementarną. „Z wielką trudnością, za pomocą jedynie samych mieszkańców” – jak czytamy w dokumencie z epoki. Szkoła miała wówczas znaczny udział w rozbudzaniu i kształtowaniu postawy patriotycznej. Do jej likwidacji, po niespełna dwudziestu latach funkcjonowania, doprowadził dekret carski z 1851 r., kiedy to zwolniono mieszkańców z posyłania dzieci do szkół powszechnych oraz opłacania składek szkolnych.
Nauczanie musiało zostać przeniesione do domów, w których uczniowie samodzielnie przerabiali materiał zadany przez nauczycieli. Nauka w języku polskim odbywała się okresowo i tajnie.
Od 1870 roku na terenie gminy działały elementarne szkoły rządowe, w których językiem wykładowym był język rosyjski. Jednym z zapamiętanych nauczycieli tego rozdziału w dziejach piaseckiego szkolnictwa jest Jerzy Władysław Mikielanis - spolonizowany Litwin.
Szkolnictwo w Piaskach od 1905 do 1918 roku
W 1905 roku w Piaskach powstało Koło Polskiej Macierzy Szkolnej – organizacja krzewiąca czytelnictwo i walcząca z analfabetyzmem wśród lokalnej społeczności. W 1910 roku Janina Marczewska, córka miejscowego organisty zorganizowała zajmującą się kształceniem podstawowym szkołę ludową. Chociaż szkoła funkcjonowała z przerwami wywołanymi działaniami wojennymi i epidemią tyfusu i czerwonki, stopniowo przyjmowała coraz więcej uczniów. W 1917 roku chodziło do niej 970 dzieci. Do rozwoju szkolnictwa przyczyniła się bez wątpienia wytrwała i ofiarna praca pedagogów.
Okres międzywojenny i budowa szkoły
W międzywojniu Piaski były typowym sztetlem, zamieszkałym w ponad 67% przez Żydów. Piaseczczanie trudnili się głównie rzemiosłem, handlem i rolnictwem. W 1926 r. swoją działalność rozpoczęła Kasa Stefczyka, a w 1935 r. Rolnicza Spółdzielnia Handlowa.
Tak prężnie rozwijająca się osada potrzebowała placówki wychowawczej, która umożliwiłaby zdobycie przez dzieci i młodzież wykształcenia na miarę ich potrzeb i możliwości. Dlatego w roku szkolnym 1922/1923 powołano siedmioklasową szkołę powszechną. W kolejnym roku nauki jej kierownikiem został Florentyn Kotliński.
Na początku lat trzydziestych uczniów podzielono i utworzono dwie placówki. Publiczną Szkołą Powszechną nr 1 kierował aż do roku 1941 pan Kotliński; to samo stanowisko w PSP nr 2 sprawował przez rok Władysław Hobot, a po nim Bolesław Cichulski. Chociaż starannie dobrani pedagodzy zadbali o zainteresowanie uczniów różnymi dziedzinami życia, to jednak sporą uciążliwością były warunki lokalowe. Jeszcze w okresie zaborów okazało się, że budynek szkoły mieszczącej się przy parafii jest za mały – rozpoczęto wynajem lokali od mieszkańców, a część klas ulokowano w dawnym zajeździe, tzw. „Górnej Karczmie”. W 1932 roku do obu piaseckich szkół uczęszczało blisko 1200 uczniów, lekcje odbywały się m.in. w domach państwa Jaroszów, Kotlińskich i Motylewskich.
Dzięki zaangażowaniu grupy nauczycieli oraz wsparciu lokalnej społeczności w latach 1932-1935 wzniesiono nowoczesny i funkcjonalny budynek. Przestrzenny gmach mógł mieścić dwie placówki szkolne.
Rozpoczęto działania zmierzające do otwarcia szkoły umożliwiającej kształcenie ponadpodstawowe. W latach 1934-1938 w Piaskach istniała Szkoła Dokształcająca Zawodowa, kierownikiem placówki został Robert Missol. Początkowo nauka odbywała się w prywatnych warsztatach miejscowych rzemieślników i sklepach .
Nauczyciele
Publiczna Szkoła Powszechna nr 1: Florentyn Kotliński, Janina Kotlińska, Maria Drylska, Jerzy Drylski, Ksawery Rusiński, Wacław Majchert, Robert Missol, Janina Szeliska, Ignacy Misztal, Ludwik Kucharuk, Henryk Wójtowicz i Emilia Wędrowska.
Publiczna Szkoła Powszechna nr 2: Bolesław Cichulski, Jadwiga Cichulska, Konstanty Łaniak, Maria Kurtiak, Klaudia Jacorzyńska-Kozak, Natalia Jacorzyńska, Antonina Jacorzyńska, Kazimiera Tracz, Irena Pawłowska, Danuta Majchert, Jadwiga Latało, Wanda Frydman i Teodora Aftykówna.
Szkoła w czasie II wojny światowej – tajne nauczanie
Okupacja hitlerowska nie ominęła naszej urokliwej rzemieślniczej osady, nie oszczędziła też jej mieszkańców. W roku szkolnym 1939/1940 zajęcia rozpoczęły się 20 października. Wcześniej wojska niemieckie zajęły sale lekcyjne. Naukę mogły podjąć jedynie dzieci polskiego pochodzenia (ok. 350). Dzieciom żydowskim odebrano prawo nie tylko do edukacji, ale także do wolności i życia – wraz ze swoimi rodzicami trafiły do utworzonego w Piaskach getta, a następnie do okolicznych obozów.
Władze okupacyjne zezwalały na naukę czytania, pisania, rachunków, przyrody oraz mniej znaczących przedmiotów. Edukacja w duchu patriotycznym leżała w rękach pedagogów organizujących tajne nauczanie.
Pod koniec października 1939 nauczyciele, wychowawcy i działacze organizacji „Strzelec” utworzyli antyhitlerowskie stowarzyszenie pn. „Baony Zemsty”. Po roku działalności organizacja została wykryta i zlikwidowana przez gestapo. Nauczycieli i wychowanków aresztowano i wywieziono do obozów koncentracyjnych w Bełżcu, Sobiborze, Oświecimiu; do więzienia na Zamku Lubelskim. W tym okresie zamordowani zostali: Florentyn Kotliński, Bolesław Cichulski, Jerzy Drylski, Konstanty Łaniak, Feliks Pidek i Stefan Skorek.
Pozostali nauczyciele podjęli pracę w szkołach wiejskich, w Piaskach uruchomiono okupacyjną szkołę, w której realizowano narzucony przez władzę niemiecką program nauczania. Działała z przerwami do lipca 1944, kiedy miasto zostało wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej.
Nie ocalały dokumenty dające pełen obraz szkolnictwa zawodowego w okupowanych Piaskach. Wiadomo, że młodzież korzystała z prowadzonego w domostwach tajnego nauczania, a w 1942 r. za zgodą władz hitlerowskich zorganizowano kierowaną przez Tadeusza Zaorskiego Zasadniczą Szkołę Rolniczą dla dorosłych. Jej kadrę stanowili nauczyciele prowadzący równolegle poufną działalność oświatową.
W tym czasie w zakresie programu przedwojennej powszechnej szkoły średniej nieoficjalnie nauczały m. in.: Maria Alicja Szlązak, Anna Lukas, Maria Marszałek-Mizerska, Teodora Aftyka, Bogumiła Czapczyńska, Teresa Karwowska.
Powojenna rzeczywistość…
W powojennej rzeczywistości Polski Ludowej przystąpiono do odbudowania zdewastowanej szkoły. Potrzebne było niemal wszystko, począwszy od pomocy dydaktycznych i tablic, kończąc na wiadrach i miotłach. Z pomocą dawnych i nowych nauczycieli oraz Koła Rodziców 1 września 1944 r. zorganizowano naukę dla dzieci i młodzieży, jednak już tylko w jednej szkole powszechnej, kierowanej do 1951 roku przez Janinę Mraczewską-Kotlińską.
… i rozwój szkolnictwa ponadpodstawowego
Za pierwszą Szkołę Zawodową na terenie naszej gminy należy uznać Publiczną Szkołę Dokształcającą powstałą w 1936 roku. Jako pierwszy kierował nią Robert Missol, a po nim, w latach 1947 – 1951, Ignacy Misztal. Szkoła ta dokształcała miejscowych rzemieślników i uczyła młodzież rzemiosła. Wkrótce też przekształciła się w Zasadniczą Szkołę Elektryczną, Zasadniczą Szkołę Krawiecką i Handlową.
Rozwój szkolnictwa ponadpodstawowego oraz kierunki kształcenia zawsze były ściśle uzależnione od zapotrzebowania społecznego. Dlatego bezpośrednio po wojnie – w czasie odbudowy zniszczeń, elektryfikacji, niedoboru artykułów przemysłu odzieżowego – uczono zawodów i umiejętności aktualnie najbardziej potrzebnych: elektryk, krawiec, handlowiec.
Innym przykładem takiej polityki oświatowej było powołanie w 1953 r. Liceum Pedagogicznego w Piaskach, a przy nim Szkoły Ćwiczeń. Dyrektorami tej LP byli kolejno: Jadwiga Cichulska, Janina Mikołajewicz, Halina Kłysz oraz Włodzimierz Koszowski. Cieszącą się dobrą opinią i wysokim poziomem nauczania szkołę zamkniętow 1970 r., w związku z decyzją o rozwiązaniu wszystkich tego typu liceów w kraju.
W okresie swego istnienia Liceum Pedagogiczne wykształciło 1160 nauczycieli szkół podstawowych dla potrzeb szkolnictwa wiejskiego i powstających 1000 szkół w związku z obchodami Tysiąclecia Państwa Polskiego. Absolwenci LP stanowią poważny odsetek wśród do dziś czynnych zawodowo nauczycieli szkół rejonu lubelskiego.
Lata siedemdziesiąte – rozkwit Zespołu Szkół Zawodowych w Piaskach
Ten okres działalności szkolnictwa ponadpodstawowego w Piaskach zdradza trend w kierunku przygotowania kadr dla regionalnego przemysłu i rolnictwa.
Jeszcze w trakcie trwania LP, bo w 1966 r. powołano w Piaskach trzyletnią Zasadniczą Szkołę Zawodową o kierunku kształcenia ślusarz-mechanik, a od 1970 r. przygotowywano uczniów do zawodu tokarza.
W 1970 r. otwarto drugą w historii Piask średnią szkołę zawodową, którą było trzyletnie Technikum Mechaniczne o specjalności: mechanik maszyn i urządzeń przemysłu mleczarskiego. Równolegle w latach 1969 - 1970 szkoła przyjęła kandydatów do dwuletniej Zasadniczej Szkoły Mleczarskiej.
Szkoły Zawodowe przejąwszy obiekty po LP napotkały na trudność w lokalizacji warsztatów szkolnych. Z braku innych możliwości umiejscowiono je po części w salach lekcyjnych na parterze szkoły, w podpiwniczeniach budynku, w adoptowanych budynkach gospodarczych, a nawet pod wiatami. Od 1972 r. z chwilą przejścia szkoły podstawowej do nowo wybudowanego obiektu w sąsiedztwie sytuacja uległa pewnej poprawie. Do tej pory ZSZ zmuszona była prowadzić zajęcia na dwie zmiany. Warsztaty szkolne w latach 1972-1975 dysponowały tylko 94 stanowiskami pracy, jednak stawiane były w czołówce wojewódzkiej po względem przerobu w produkcji przypadającej na ucznia.
W drugiej połowie lat siedemdziesiątych w szkole dawało się odczuć trudności związane z trwającym remontem warsztatów – czekano na montażownię, pracownię kontroli technicznej oraz spawalnię. Właściwe przygotowanie do zawodu było utrudnione ze względu na brak wielu podstawowych narzędzi oraz politykę centralną – do ostatniej chwili nie wiadomo było jaki asortyment metalu zostanie przydzielony szkole (!). Aby jak najlepiej przygotować młodzież (bez możliwości nauki praktycznej niektórych partii materiału) nauczyciele stosowali różne ćwiczenia, pokazy, organizowali wycieczki.
Powyższe utrudnienia skończyły się wraz z otwarciem nowych stanowisk pracy w maszynowni, spawalni, kuźni i stolarni. W roku szkolnym 1979/1980 szkolne warsztaty miały w sumie 104 stanowiska pracy. Wzrost zleceń wykonywanych przez uczniów umożliwił kupno nowych narzędzi, takich jak: piec muflowy do przetapiania metalu, strugarki, spawarki, młot sprężynowy, tokarki czy wiertarki kolumnowe.
Z inicjatywy mieszkańców w roku szkolnym 1974/1975 uruchomiono Zasadniczą Szkołę Rolniczą będącą filią Technikum Pszczelarskiego w Pszczelej Woli. Rok później w Piaskach utworzono Zasadniczą Szkołę Górniczą będącą placówką resortową Ministerstwa Górnictwa i Energetyki. Powołanie nowej szkoły związane było z prognozowanym zapotrzebowaniem kadry dla kopalni Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Zasadnicza Szkoła Górnicza funkcjonowała do 1990 r., w ciągu wielu lat działalności przygotowała do zawodu 1375 górników, w tym 119 dziewcząt.
W 1975 r. wszystkie szkoły ponadpodstawowe działające w Piaskach stworzyły Zespół Szkół Zawodowych. W jego skład, poza wymienionymi, włączono w 1977 r. Technikum Rolnicze dla Dorosłych do której uczęszczało wielu absolwentów ZSR.
Do roku 1980 dyrektorem wszystkich szkół zespołu był mgr Włodzimierz Koszowski.
Lata osiemdziesiąte – u progu zmian
W latach 1980-1982 funkcję dyrektora pełnił mgr Andrzej Tadeusz, następnie – do roku 1987 – mgr Władysław Ożóg, a po nim przez wiele lat mgr Józef Świetlicki.
Dzięki środkom finansowym Centralnego Związku Spółdzielni Mleczarskich w Warszawie w 1983 r. reaktywowano zamkniętą po ośmiu latach działalności Zasadniczą Szkołę Mleczarską. Uzyskana pomoc pozwoliła na dokupienie materiałów dydaktycznych do przedmiotów zawodowych i eksponatów. Środki pieniężne pozwoliły także na objęcie części uczniów pomocą materialną.
Uczniowie Zasadniczej Szkoły Górniczej część nauki praktycznej odbywali na miejscu, w pracowniach związanych z branżą metalową. Specjalistyczne zajęcia powierzchniowe i dołowe odbywały się w ZSG w Ostrowie Lubelskim. Ponadto młodzież odbywała rotacyjnie praktyki w KWK „Andaluzja” w Gliwicach” i sporadycznie w „Bogdance”.
Nowy obiekt warsztatów szkolnych dla potrzeb praktycznej nauki zawodu wybudowano w roku 1987 staraniem ówczesnego dyrektora szkoły – Władysława Ożoga i kierownika warsztatów - późniejszego wicedyrektora, a następnie dyrektora Zespołu Szkół - Józefa Świetlickiego.
Obiekt ten wybudowano z Funduszu Specjalnego Warsztatów Szkolnych Kuratorium Oświaty i Wychowania w Lublinie po części w nagrodę za dotychczasowe osiągnięcia produkcyjne i szkoleniowe.
W czerwcu 1985 r. miała miejsce ważna uroczystość dla mieszkańców Piask. Wmurowano akt erekcyjny pod pomnik upamiętniający piaseckich nauczycieli pomordowanych w czasie II wojny światowej. Wśród zgromadzonych obecni byli m.in. Anna i Lucjan Świetliccy, Małgorzata Filip (z d. Drylska), Bogumiła Czapczyńska (z d. Kotlińska), Maria Drylska, Irena Marczak (z d. Łaniak), Alina Piwkowska (z d. Kotlińska), Jadwiga Cichulska.
Lata dziewięćdziesiąte – powstaje Liceum Ogólnokształcące
1 września 1990 roku oferta szkół ponadpodstawowych w Piaskach poszerzyła się o Liceum Ogólnokształcące – inicjatorami jej powstania byli mieszkańcy. Wnioskując do dyrekcji szkoły o utworzenie przynajmniej jednej klasy LO, powoływano się m.in. na wysoki poziom kształcenia Liceum Pedagogicznego oraz proces wyludniania się miasta – młodzież chcąca uczyć się w LO musiała skorzystać z oferty innych miast. Szkoła mogła zapewnić młodzieży nie tylko bazę dydaktyczną, wystarczająco przygotowaną kadrę pedagogiczną, ale i miejsca w internacie.
Wraz z poszerzeniem oferty edukacyjnej szkoła zmieniła nazwę na Zespół Szkół.
Przekształcenie systemu politycznego, ekonomicznego i prawnego z początku lat dziewięćdziesiątych spowodowały wzrost zapotrzebowania na unowocześnienie pracy biurowej. Zespół Szkół, kierując się zapewnieniem młodzieży odpowiedniego wykształcenia, rozpoczął kształcenie w kierunku technika prac biurowych. Następnie, wraz z rozwojem technik komputerowych, w 1994 r.otwarto Policealną Szkołę Zawodową o specjalności technik informatyk.
1 kwietnia 1989 r. w Zespole Szkół w Piaskach otwarto Ośrodek Dokształcania Zawodowego. Ta forma kształcenia skierowana była do młodocianych zatrudnionych w celu nauki zawodu, jednak nie uczęszczających do szkoły zawodowej. Młodzież kształciła się tu w specjalnościach: fryzjer, piekarz, elektromonter, lakiernik-ślusarz, blacharz oraz mechanik pojazdów samochodowych. Nauka odbywała się w formie kursu podczas którego kilkutygodniowa praktyka w różnych zakładach pracy przeplatana była 4-6 tygodniowym kształceniem teoretycznym w siedzibie Zespołu Szkół.
Reforma szkolnictwa z 1998 roku doprowadziła do umieszczenia w budynku Zespołu Szkół gimnazjum. Nowe realia i zwiększająca się liczba gimnazjalistów wiązały się z koniecznością powzięcia decyzji o zamknięciu internatu. Odłączenie się Gimnazjum od ZS zbiegło się z decyzją o gruntownym remoncie szkoły – wyremontowano i unowocześniono sale lekcyjne, ocieplono, otynkowano i pomalowano budynek, wymieniono okna.
...